Artykuł przedstawia wskazówki metodyczne dla trenerów, jak pomóc uczestnikom szkoleń skuteczniej przenosić wiedzę i umiejętności nabyte w trakcie szkoleń do codziennej praktyki . Jednym zdaniem – co można zrobić, by umiejętności  i wiedza wyniesione ze szkolenia nie były jednorazowym doświadczeniem, lecz by stały się umiejętnościami wykorzystywanymi w codziennym życiu.

Trener przygotowujący szkolenie stawia sobie zazwyczaj trzy cele. Po pierwsze – by cele szkolenia były jasne i dobrze sformułowane. Po drugie – by metody, jakimi pracuje były efektywne. Po trzecie – by oprócz wiedzy, którą przekazuje, być uważnym na proces grupowy. Te trzy cele dobrze zrealizowane sprawiają, że szkolenie jest efektywne, a uczestnicy usatysfakcjonowani.

Warto zadać sobie jednakże trud, by umiejętności wypracowane na szkoleniu stały się chlebem codziennym uczestników. Innymi słowy – warto zaplanować szkolenie tak, by pracowało ono w głowie i psychice uczestników długo po szkoleniu. By nie był to jednorazowy efekt HALO, lecz doświadczenie, które jest przez nich wykorzystywane w dalszym życiu.

Z transferem, bo o nim tu mówimy, jest trudno.  Dlaczego? Przyczyn jest kilka, ale z najważniejszych warto wymienić następujące:

• uczestnik nie utożsamia się z celami szkolenia postawionymi przez trenera,
• uczestnik nie buduje więzi z pozostałymi uczestnikami, bądź są to kontakty wyłącznie na tu i teraz,
• uczestnik nie ma przestrzeni na asymilowanie doświadczeń związanych z udziałem  w szkoleniu,
• uczestnik nie dostrzega związku pomiędzy treścią szkolenia, a własnym życiem osobistym lub zawodowym.

Być może przyczyn jest więcej, często bywa to przymus uczestnictwa w szkoleniu, niedyspozycja uczestnika, proces własny uczestnika uniemożliwiający uczenie się. Na te okoliczności trener nie ma wpływu, poza ewentualnym zdiagnozowaniem ich, zauważeniem i przyjęciem do wiadomości jako fakt. Pozostałe przyczyny to pole popisu dla trenera. A zatem, przechodząc do praktyki – poniżej prezentujemy zestaw ćwiczeń  służących nadrzędnemu celowi, jakim jest zapewnienie trwałości efektów szkolenia.

1. LOGOWANIE

Korzystając z możliwości, jakie dają media społecznościowe, stwórz grupę na Facebooku lub grupę mailingową, zaproś uczestników do prostej wymiany adresów, zachęć do organizacji wspólnej podróży do miejsca szkolenia, zamieść informacje techniczne dotyczące dojazdu i samego szkolenia.

2. ZADANIE PRZEDSTARTOWE

Korzystając z grupy założonej na Facebooku, możesz poprosić uczestników o wykonanie prostych zadań związanych z tematyką szkolenia. Może to być na przykład praktyka 10 minut w ciszy, jeśli jest to szkolenie związane z pracą ciszą na szkoleniu. Może to być zadanie polegające na zgromadzeniu jakiegoś materiału, który wykorzystacie w czasie szkolenia, na przykład zdjęcie z dzieciństwa. Każdy rodzaj zaangażowania uczestnika sprawia, że dużo wcześniej zaczyna on skupiać uwagę na procesie uczenia się. Dodatkowo, jeśli ma to związek z przedmiotami użytku osobistego, jest szansa, że wracając po szkoleniu do domu, powiąże ten właśnie przedmiot, obecny w jego życiu na co dzień, z tym, czego doświadczył w czasie szkolenia.

3. JASNE CELE – QUO VADIS?

Jako trener przedstaw program szkolenia i jego cele, tak by stały się jasne dla uczestników. Zgodnie z zasadą Jeśli nie wiesz dokąd zmierzasz, na pewno dotrzesz gdzieś indziej, pozwól uczestnikom zdefiniować, dokąd chcą dotrzeć. Przygotuj ćwiczenie, które da uczestnikowi możliwość określenia własnych celów na szkolenie/warsztat. Sprawi to, że uczestnik będzie bardziej identyfikował się ze szkoleniem, z jego celami, ale sam również uświadomi sobie, po co jest na szkoleniu i jakie są jego indywidualne cele, przygotuje swoją indywidualną strategię, by je osiągnąć. Ćwiczenie to może pozytywnie wpłynąć na motywację i z pewnością zwiększy zaangażowanie w proces uczenia się.

Przykładowe pomocne pytania/ćwiczenia (do wykonania w formie dyskusji w parach, w małych grupach, na sali szkoleniowej lub w formie spaceru na zewnątrz):

• czego chcesz się nauczyć?
• co chciałbyś osiągnąć?
• co zyskasz dzięki osiągnięciu swojego celu?
• czego potrzebujesz, żeby go osiągnąć?
• jak ja jako trener/organizacja oferująca szkolenie możemy pomóc ci w osiągnięciu twojego celu?

4. TARG ROZMAITOŚCI

Jest to propozycja ćwiczenia związanego z określaniem celu, dodatkowo wspartego symbolem. Przygotuj na szkolenie pudełko lub worek z różnymi przedmiotami. Mogą to być stare, ciekawe przedmioty np. papierośnice, zegarki, szkatułki, klucze itp. Mogą to być akcesoria wzięte wprost z pokoju dziecięcego. Mogą to być przedmioty powiązane z treściami szkolenia lub miejscem, w którym odbywa się szkolenie. Wysyp (lub udostępnij ) zawartość pudełka i poproś, by każdy uczestnik wybrał dla siebie jeden z przedmiotów i powiązał z nim odpowiedzi na następujące pytania:

• po co tu jestem?
• w jaki sposób przedmiot wybrany przeze mnie symbolizuje mój udział w szkoleniu?
• czego chcę się nauczyć?
• na czym mi zależy w czasie szkolenia?
• jakie umiejętności chcę posiąść w wyniku uczestnictwa w szkoleniu.

Dobrze jest, jeśli uczestnicy mogą ów przedmiot mieć przy sobie w czasie całego szkolenia, dlatego warto zadbać o to, by były to rzeczy niewielkie. Jeszcze lepiej, gdy uczestnicy mogą zabrać ten przedmiot ze sobą do domu, po zakończonym szkoleniu. Czasami nawet spojrzenie na pamiątkę, wzbudzać będzie pamięć i motywację do stosowania treści zdobytych na szkoleniu w codziennym życiu.

„Warto zaplanować szkolenie tak, by pracowało ono w głowie i psychice uczestników długo po szkoleniu. By nie był to jednorazowy efekt HALO, lecz doświadczenie, które jest przez nich wykorzystywane w dalszym życiu.”

5. MÓJ WZÓR

Uwrażliwiaj uczestników na ich własny styl uczenia się, pozwól im doświadczać w jaki sposób uczą się najefektywniej, czego lub kogo potrzebują w procesie uczenia się. Możesz to osiągnąć, proponując ćwiczenie w którym będą uczyć się zupełnie nowej rzeczy na przykład wyplatania bransoletki na rękę symbolizującej ich uczenie się, ozdobienie notatnika metodą decoupage’u, czegoś, co wymaga uwagi, skupienia się, współpracy w grupie lub wsparcia trenera. Mogą temu towarzyszyć obejrzenie filmu lub przeczytanie instrukcji. Daj czas na refleksję w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania:

• co pomaga mi w uczeniu się?
• czego potrzebuję, by się uczyć?
• jak mogę uczyć się szybciej i przyjemniej?
• w czym tkwi niepowtarzalność mojego systemu uczenia się?

Dzięki temu ćwiczeniu uczestnicy będą bardziej świadomi samego procesu uczenia się, uważni i poszukujący tych sposobów, które wspierają ich indywidualny styl uczenia się. Skieruje to ich uwagę na fakt, że mogą wziąć odpowiedzialność za efekty szkolenia o ile będą świadomi, czego potrzebują w trakcie jego trwania.

6. DZIENNIK PODRÓŻY

Daj przestrzeń i możliwość do indywidualnej refleksji na temat zdobywanej wiedzy, doświadczeń, odkryć na własny temat i dostrzegania tzw. momentów AHA. Świetnie sprawdzają się tutaj dzienniki uczenia się lub karty uczenia się. Mogą one przybrać różne formy, ważne by zachęcać uczestników do systematycznego, codziennego notowania w trakcie trwania procesu uczenia się. Przygotuj je wcześniej i rozdaj uczestnikom, ich forma może być bardzo różna, zależy od pomysłowości trenera. Tego typu zadania pełnią funkcję porządkującą, stanowią swoisty dziennik doświadczeń, do których można wracać na długo po zakończeniu szkolenia, sprawiają również, że uczestnik staje się bardziej uważny na siebie i swoje doświadczenie, wyciąga wnioski i utrwala je, opisując je. Dzienniki uczenia się mogą zawierać pytania otwarte, które stanowią pretekst do dłuższej niesterowanej wypowiedzi bądź krótkie pytania, odwołujące się do konkretnych wydarzeń minionego dnia. Przykłady pytań:

• Czego dowiedziałem się dziś o sobie?
• Co było najtrudniejszym zadaniem?
• Kto z uczestników był dla mnie w dniu dzisiejszym największą inspiracją?
• Jaka myśl, decyzja związana z moim miejscem pracy/nauki pojawiła się dzisiaj w mojej głowie?
• Jakie przekonania na własny temat uniemożliwiają mi podjęcie zmiany?
• Jaki cel w moim życiu jest dla mnie osiągalny/nieosiągalny?

Pytania mogą być każdego dnia inne bądź takie same. Ich celem jest asymilacja doświadczeń i danie uczestnikowi czasu na bycie sam na sam ze sobą i swoim procesem uczenia się.

7. Z LOTU PTAKA

Jest to ćwiczenie transferujące do wykonania na zakończenie szkolenia, umożliwiające z lotu ptaka prześledzenie całego procesu uczenia się i wybranie najistotniejszych/przełomowych momentów. Ćwiczenie to może przybrać formę wizualizacji . Trener aranżuje sytuację, w której uczestnicy w wygodnych pozycjach, z zamkniętymi oczami , przypominają sobie szkolenie od początku, aż po jego koniec. Prowadzący zwraca uwagę na najważniejsze elementy, odwołuje się do emocji, myśli bądź metafor na początku szkolenia, w trakcie i na zakończenie. Wizualizacji może towarzyszyć określona muzyka, słyszana przez uczestników każdego dnia w czasie krótszych, powtarzanych ćwiczeń relaksacyjnych lub wizualizacyjnych.

8. ZDANIA DO ZAMKNIĘCIA

Transfer może mieć formę indywidualnej pracy na przykład w postaci spaceru w ciszy, na określonym obszarze, gdzie w określonych miejscach (koszyki, pudełka, talerze) porozkładane są wcześniej przygotowane kartki z niedokończonymi zdaniami. Zadaniem uczestnika jest wybranie jednego z tych zdań, dokończenie go i w zależności od celu ćwiczenia – podzielenie się z innymi bądź zabranie go ze sobą. Przykłady zdań otwierających refleksję na temat uczenia się:

• Słowo, które symbolizuje mój pobyt na szkoleniu to…
• Temat szkolenia dla mnie powinien brzmieć…
• Największym moim odkryciem w czasie pobytu tutaj jest to, że…
• W swojej pracy zawodowej/ w codziennych sytuacjach po powrocie ze szkolenia będę wykorzystywać …

9. KAMIEŃ MOCY

Jest to kolejne ćwiczenie transferujące, polegające na tym, by każdy z uczestników wybrał sobie kamień z przygotowanych wcześniej przez organizatorów. Zadaniem jest napisanie na kamieniu słowa – symbolu, mówiącego o tym, co jest finalną treścią szkolenia dla uczestnika. W zależności od wielkości kamienia może to być również całe zdanie.

10. ROZMOWA Z BLISKIM

W tym ćwiczeniu wykonywanym w parach uczestnicy dzielą się myślami, emocjami na temat szkolenia. Jedna osoba z pary odgrywa rolę osoby, która będzie pierwszym człowiekiem, z którą uczestnik będzie się dzielił przeżyciami po warsztacie z warsztatu. Osoba A w parze wchodzi empatycznie w osobowość opisanego przez osobę B członka rodziny bądź osobę, która będzie po szkoleniu jego pierwszym rozmówcą. Po określonym czasie następuje zamiana ról. Jeśli organizujesz warsztaty, których treści bądź określone metody, ćwiczenia są objęte tajemnicą, jest to bardzo dobre ćwiczenie na oddzielenie w umyśle uczestnika tego, co jest jego osobistym przeżyciem, od tego co jest określoną treścią wynoszoną z sali szkoleniowej.

Celem ćwiczenia jest uporządkowanie wrażeń powarsztatowych oraz ułożenie struktury warsztatu/szkolenia po to, by powrót do wiedzy, umiejętności i wrażeń był mniej chaotyczny.

„Zgodnie z zasadą Jeśli nie wiesz dokąd zmierzasz, na pewno dotrzesz gdzieś indziej, pozwól uczestnikom zdefiniować, dokąd chcą dotrzeć.”

11. MOJA DŁOŃ – MOJE DZIAŁANIE

Jest to kolejne ćwiczenie wspierające proces przekładania zdobywanej wiedzy na codzienną praktykę i utrwalania efektów uczenia się. Każdy z uczestników odrysowuje na kartce papieru swoją dłoń. Przy odrysowanych palcach zapisuje słowa lub zdania, które informują o tym, w jaki sposób wiedza/umiejętności wyniesione ze szkolenia zostaną przez niego zastosowane w życiu. W czasie dzielenia się wynikami można mnożyć propozycje transferu poprzez zapisanie usłyszanych propozycji od innych uczestników.

12. LIST DLA NAJWAŻNIEJSZEJ OSOBY NA ŚWIECIE

Uczestnik pisze list do siebie samego, w którym zawiera wskazówki , co warto byłoby zrobić po szkoleniu z wiedzą nabytą po szkoleniu. Listy w zależności od zamysłu trenera mogą mieć różną postać.

• Zbiór wskazówek dla samego siebie.
• Instrukcja obsługi życia – jak naprawdę chcę żyć?
• Wielka mała zmiana w moim życiu.
• Co mogę zrobić, żeby moje życie było lepsze? Pełniejsze? Takie, jak chcę?

Ważne, by list został fizycznie wysłany do siebie samego w podwójnej kopercie, może go również wysłać we właściwym czasie instytucja organizująca szkolenie. Zewnętrzna koperta zostaje opatrzona adresem uczestnika. Do jej wnętrza należy włożyć drugą kopertę i opatrzyć datą, kiedy list ma zostać otwarty. List może zawierać cele, które uczestnik zaplanował osiągnąć w trakcie szkolenia. Wówczas data otwarcia koperty powinna współgrać z datą osiągnięcia celu zapisanego w liście. Pozwoli to uczestnikom skonfrontować plany określone na szkoleniu z tym, co udało się faktycznie zrealizować. List może również przybrać formę wspierania samego siebie w osiąganiu celów, odwołania się do swoich mocnych stron, zasobów odkrytych w trakcie szkolenia.

13. FOLLOW – UP

Wspieranie uczestników w procesie uczenia się po szkoleniu z pewnością dodatkowo utrwali jego efekty. Trener może stworzyć grupę wsparcia na FB, kontaktować się z uczestnikami i przygotować zadania po szkoleniu, którą pomogą zintegrować nabytą wiedzę/umiejętności z codzienną praktyką lub zaoferować darmowy webinar, w którym odwoła się do ustalonych celów, treści szkolenia. Wszelkie formy budowania społeczności stworzonej w czasie szkolenia, być może rozrastającej się o uczestników z kolejnych edycji, sprawiają, że uczestnicy powracają do treści szkoleniowych, sytuacji, przeżyć ze szkolenia. Wszystko to sprawia, że szkolenie pracuje w głowie uczestnika nawet po zamknięciu drzwi sali szkoleniowej.

Niniejszy artykuł powstał jako rezultat projektu „Program doskonalenia kompetencji”, realizowanego przez Fundację Wspierania Rozwoju Innowator.

Projekt współfinansowany w ramach programu Unii Europejskiej Erasmus+ (Akcja 1 Mobilność edukacyjna, Mobilność kadry edukacji dorosłych, numer umowy 2016-1-PL01-KA104-025815).

Projekt został sfinansowany ze środków Komisji Europejskiej. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną oraz za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji.