W dzisiejszym świecie, który dąży do personalizowania i indywidualizowania niemal każdego procesu, w którym podkreślana jest wyjątkowość każdego z nas, często zapominamy o czymś niezwykle ważnym.

O czym?

O więziach i tożsamości budowanych w grupach i społecznościach.

O tym, że nie jestesmy odłączonymi bytami, bo gdyby tak było, zginęlibyśmy.

Poczucie przynależności do grupy, identyfikacja z innymi, bywa pierwszym krokiem do określenia kim jestem i do zbudowania poczucia bezpieczeństwa.

Czym jest tożsamość?

Tożsamość to zbiór odpowiedzi na pytanie: „Kim jestem?”.

Na naszą tożsamość składają się: wiek, płeć, tożsamość płciowa, orientacja psychoseksualna, narodowość, pochodzenie etniczne, kolor skóry, wyznanie lub bezwyznaniowość, stan zdrowia, stopień sprawności, wygląd, status społeczny i ekonomiczny, a także zawód, jaki wykonujemy, stan cywilny, status rodzinny, wykształcenie, poglądy polityczne, czy przynależność do organizacji społecznych. I wiele innych. Spektrum jest bardzo szerokie.

Tożsamość to konstrukt, dzięki któremu czujemy przynależność do ludzi i miejsc.

Pozwala nam na zrozumienie powodów naszych działań.

Pomaga nam zrozumieć siebie i nasze miejsce w świecie, a co za tym kierunek naszego rozwoju.

Po co się nad nią zastanawiać?

Tożsamość, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, które cechuje mobilność, dynamizm i ciągła zmiana, warto uczynić tematem do indywidualnej refleksji, która pomoże odkryć wartości, stojące za naszymi życiowymi wyborami.

W grupach, zwłaszcza międzynarodowych, może stać się punktem wyjścia do trudnych, ale potrzebnych rozmów na temat stereotypów, uprzedzeń czy dyskryminacji, które są najczęściej podłożem konfliktów i trudności w komunikacji międzykulturowej.

Nasza tożsamość powinna być kompasem w wyborze najlepszych rozwiązań, w prowadzeniu nas w satysfakcjonujące relacje międzyludzkie i w postępowaniu w zgodzie z naszymi wartościami.

Koło Tożsamości

Proponuję Ci ćwiczenie do przeprowadzenia w grupie. Koło tożsamości – narzędzie, które pokazuje, jak wiele nas łączy i jak wiele nas różni. Ćwiczenie to proponuję przeprowadzić w zaawansowanym stadium procesu grupowego, gdyż występuje w nim ekspozycja.

Pomaga w rozpoznawaniu przyczyn konfliktów w grupie oraz może na nowo zbudować komunikację opartą na uważności na siebie nawzajem.

Rysunek koła dzielisz na 8 równych części i w każdej z nich wpisujesz kategorie lub role, jakie pełnimy w swoim życiu. Przykładowymi kategoriami, w jakich będą mieścić się wybrane grupy czy role, mogą być: religia, pochodzenie, płeć, orientacja seksualna, zawód, wiek, status społeczny, hobby, rodzina, przyjaciele, szkoła, sport, wolontariat, orientacja polityczna, język, mniejszość narodowa lub etniczna, muzyka i sztuka, zwyczaje żywieniowe itp.

Tak przygotowane koła tożsamości rozdajesz uczestnikom i prosisz o wybranie jednej lub dwóch kategorii,  które uważają w tym momencie za najważniejsze dla siebie. Istotne jest, żebyśmy dali sobie dość czasu i uwagi na zastanowienie się nad tym etapem ćwiczenia.

Przechodzimy do kolejnego etapu, którym jest czytanie na głos konkretnych kategorii i proszenie osób, których przynależność mieści się w danej kategorii o wstanie ze swojego miejsca.

Dodatkowym elementem jest zapytanie, czy właśnie ta kategoria jest najważniejszą – jeśli tak, te osoby stoją chwilę dłużej, a reszta proszona jest o zajęcie miejsc siedzących. Warto zwrócić uwagę grupie, że podczas trwania całego ćwiczenia uczestnicy powinni zachować ciszę i powstrzymać się od ewentualnych komentarzy, by uwagą obserwować siebie i resztę osób.

Tożsamość to bardzo złożony, płynny i często zmienny konstrukt.

Po zakończonym ćwiczeniu dobrze jest zadać pytania, które kierują uwagę na samoobserwację.

• Jak  czułeś się w czasie zadania?
• Co sprawiło Ci trudność?
• Jak czułeś  się kiedy stałeś sam, a jak kiedy stali prawie wszyscy?
• Co Cię zaskoczyło?
• W której kategorii pojawiła się trudność, by stać lub siedzieć?
• Skąd wzięła się trudność wyjaśnienia, dlaczego należy się do jakiejś grupy?
• Dlaczego właśnie ta kategoria  jest dla Ciebie ważna?

Po tym debriefingu, warto jest porozmawiać o tożsamości, zapytać co na nią wpływa, co może znaczyć, że się z czymś „utożsamiamy”? I czy tożsamość jest czymś stałym? A także, jak to jest, gdy poczucie tego co nas określa, jest zmienne. I od czego ta zmiana zależy.

Temat tożsamości poruszany w grupie, zwłaszcza międzynarodowej, może stać się punktem wyjścia do trudnych, ale potrzebnych rozmów na temat stereotypów, uprzedzeń czy dyskryminacji.

Podsumowanie ćwiczenia

Jeśli będziemy mieć czas i przestrzeń, w tym miejscu warto wprowadzić pojęcie stereotypu i nawiązać do konsekwencji, do jakich może zaprowadzić kierowanie się nimi. Taka pogłębiona dyskusja sprawia, że wiele grup, w tym międzynarodowych, zaczyna bardziej empatyzować z sobą wzajemnie i rozumieć, że wielu ludzi jest prześladowanych i dyskryminowanych ze względu na cechy, które od nich nie zależą.

Na zakończenie można zapytać czy to ćwiczenie w jakiś sposób zmieniło w uczestnikach postrzeganie ich tożsamości oraz czy i dlaczego czasem warto się nad nią zastanowić?

Jakich efektów można się spodziewać po przeprowadzonym ćwiczeniu?

Trochę już o tym wyżej, ale podsumujmy.

• Zwiększona uważność na siebie.
• Mniejsza ilość konfliktów w grupie.
• Zwiększenie empatii w
• Poczucie przynależności w grupie.
• Identyfikacja uprzedzeń i stereotypów i zmniejszenie ich oddziaływania na uczestników.

Tożsamość to kompas.

Tożsamość to możliwość zmiany.

Tożsamość to pomost do dialogu z innymi ludźmi.

Dlatego warto ją rozpoznać.

Niniejszy artykuł powstał jako rezultat projektu „ELEVATE”, realizowanego przez Fundację Wspierania Rozwoju Innowator.

Projekt współfinansowany w ramach programu Unii Europejskiej Erasmus+ (Akcja 1 Mobilność edukacyjna, Mobilność kadry edukacji dorosłych, numer umowy 2018-1-PL01-KA104-049658).

Projekt został sfinansowany ze środków Komisji Europejskiej. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną oraz za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji.